Türkçe’nin evrimini inceleyen Türkologlar, bu dilin “r/l” dilinden “ş/z” diline doğru evrim geçirdiğini belirtirler. Bir diğer değişle, bugünkü Türkçe’deki “ş” , “z” gibi seslerin geriye doğru “r” “l” gibi kökenleri vardır. Kullandığımız kelimelerdeki ses değerleri yer ve zaman ile değişse de biraz deşeleyince ortak köklerini ele veriyorlar. İşte bunlardan bazıları:
Erte: erte kelimesini bugün “ertesi gün” örneğin de olduğu gibi “sonra” anlamında kullanıyoruz. Ama eskiden Türkçe’de “erte”, tan vaktini gösterirdi. “irte”, “erte” halk edebiyatında çok geçen bir sözcüktür ama buralarda daha çok “tan zamanı”, “şafak sökerken” demektir.
“Bâmdâd İrteye yakın” (Şamil)
“Sen bugün sabreyle irte gel heman
Hem seninle ceng idelim bil ayan.” (Battal)
Venüs diye bilinen yıldız için Çobanyıldızı, Çobanaldatan gibi isimler verilir. Bir tan vakti görülür bir de akşam gün tam batmışken... Yani Venüs, “erte” yıldızıdır. Venüs’ü İskitler “Artimpasa” veya “Argimpasa” diye adlandırıyorlar. Arnavutça’da da tan vaktine “agim” deniyor. “pasa” uzantısının anlamı ne olabilir? Bunun için bazı araştırmacılar; “oğlu/kızı” anlamına gelir diyorlar. O zaman, “Artimpasa” için “erte kızı” denebilir, bu da Venüsü tarif eden bir anlam taşır.
Batı dillerinde sanat anlamına gelen “art / arte” sözcüğünün kökeni belli değildir. Ama Venüs ile sanat ilişkisi üzerine çok yazı yazılmıştır.
Tan vakti için, Öskara (Bask) dilinde “eredu” deniyor. “haren eredura”; ışığın eşit gücü anlamına geliyor. Tan vaktinde karanlık ile aydınlık bir anlığına eşittir.
Türkçe’deki “orta” ve “eşit” sözcükleri“erte” ile aynı kökten gelmiş olabilir mi? Bunu incelemek gerekir.
Nişanyan, “orak” sözcüğünü incelemiş, or- / yar- benzetmesi kurmuş. Yani yarmak fiili eş anlamlı “ormak” fiili olabileceğini varsaymış. Türkçe eklemeli dildir ama, bu dildeki sözcükler zaman içinde ses değişimlerine uğramıştır. Orta kelimesi pekala erte/irte ile ilişkili olabilir. Çünkü erte vakti tan vaktidir, bir diğer deyişle, karanlığın çözülüşü ile gün ışığının yükselişi ortasındaki zamandır. Or sözcüğü tek başına merkez anlamına gelir. Erte’de de bir orta ve eşit olma durumu var. Eşit sözcüğü için Özbekçe’de “işteng” denmekte, Uygurca’da “iştän”. Bu sözcükler ortak bir kökene sahip olabilir.
Babil tanrıçası İştar da Venüs'tür, Sümerlerin İnanna'sıdır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder